National Anti-Corruption Commission

ตรวจ คอร์รัปชัน แล้ว

ตรวจ ความโปร่งใส อยู่

ตรวจ ป.ป.ช. ต่อ

นี่คือวิสัยทัศน์ที่ สำนักงานคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ (ป.ป.ช.) หรือ National Anti-Corruption Commission (NACC) ในภาษาอังกฤษ แถลงไว้ในแผนปฏิบัติราชการระยะ 5 ปี ระหว่างปีงบประมาณ 2566-2570

สังคมไทยวนเวียนอยู่กับการแก้ปัญหาทุจริตคอร์รัปชันมาแต่ไหนแต่ไร จนตกลงกันได้ว่าควรจัดตั้ง องค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญ อย่างพี่ ป.ป.ช. ให้เป็นกลไกหลักเพื่อแก้ไขปัญหาที่เรื้อรังนี้

แล้วหน้าที่ของคุณพี่ ป.ป.ช. ต้องทำอะไรบ้าง?

ภาษากฎหมายบอกไว้ว่า ป.ป.ช. มีหน้าที่

การทุจริตของ เจ้าหน้าที่รัฐและข้าราชการระดับสูง

ที่ร่ำรวยผิดปกติ หรือทุจริตต่อหน้าที่ และตรวจสอบบัญชีทรัพย์สินและหนี้สินของเจ้าหน้าที่รัฐ

เพื่อ

การทุจริตที่เกิดขึ้นในระบบราชการ

ยังไม่พอ! ป.ป.ช. เวอร์ชันใหม่ ได้อัปเกรดขอบเขตอำนาจและยกระดับหน่วยงานเพิ่มตามกฎหมายฉบับใหม่ในปี 2561 โดยมุ่งหวังให้ปราบคอร์รัปชันได้สำเร็จ

จัดสรร

1. จัดสรร กรอบเวลาทำงานให้เสร็จภายใน 2 ปี
2. จัดสรร ภาระคดีเล็กให้องค์กรอื่นทำแทน

ยกระดับ

ยกระดับหน่วยงาน ป.ป.ช. ให้โปร่งใสและถูกตรวจสอบได้

ความคาดหวังของประชาชนต่อ ป.ป.ช.

ในการแก้ปัญหาทุจริตคอร์รัปชันให้ตรงจุด เร่งด่วน และวัดผลได้ นั้นคงเพิ่มมากขึ้น

ฟากฝั่ง ป.ป.ช.

ก็คงตั้งใจดำเนินงานให้สะท้อนวิสัยทัศน์ที่แถลงไว้ใน ‘แผนปฏิบัติราชการ’

แต่แผนการดำเนินงาน ตัวชี้วัดความสำเร็จ และเป้าหมายของโครงการต่าง ๆ ที่ ป.ป.ช. แถลงในแผนปฏิบัติราชการนั้น

เชื่อถือได้มากน้อยแค่ไหน?

แม้ว่าทุก ๆ ปี ป.ป.ช. จะถูกซักฟอกและต้องชี้แจงผลงานต่อรัฐสภา เพื่อให้การป้องกันและปราบปรามคดีทุจริตออกมามีประสิทธิภาพ

แต่ประชาชนอย่างเราเอง ก็ควรรับรู้เช่นกันว่าองค์กรที่มีหน้าที่ตรวจสอบผู้อื่นอย่าง ป.ป.ช. มีการดำเนินการและผลงานออกมาเป็นอย่างไร เพื่อให้ภารกิจป้องกันและปราบปรามคดีทุจริตคอร์รัปชันมีประสิทธิภาพและบรรลุวัตถุประสงค์มากยิ่งขึ้น

พร้อมพาไปสอดส่อง ป.ป.ช.

PART 1

ตรวจงบ และแผนงาน ป.ป.ช.

ในแต่ละปี สำนักงบประมาณจัดสรรงบประมาณ ให้ ป.ป.ช. 2 ส่วน คือ

งบประมาณสำนักงาน ป.ป.ช.

เพื่อสนับสนุนให้ประชาชนและเอกชน

มีส่วนร่วมในต่อต้านการทุจริต

ในบทความนี้ จะพูดถึงงบประมาณในส่วนแรกเป็นหลัก

งบประมาณประจำปีที่ถูกจัดสรรให้ ป.ป.ช. เป็นหนึ่งในตัวชี้วัดสำคัญที่ ‘อาจ’ สะท้อนว่ารัฐไทยเอาจริงเอาจังแค่ไหนกับการแก้ไขปัญหาทุจริตคอร์รัปชัน

หากเปรียบเทียบงบประมาณที่ได้รับการจัดสรร ในช่วง 12 ปีที่ผ่านมา ป.ป.ช. ได้งบประมาณเพิ่มขึ้นเกือบ 200%

จาก 1,228 ล้านบาท ในปี 2556 → เป็น 3,683 ล้านบาท ในปี 2567

หรือถ้าไปดูสัดส่วนของ งบที่ ป.ป.ช. ได้ในแต่ละปี ต่อ งบประมาณรายจ่ายทั้งหมดของประเทศ ในปีนั้น ๆ ก็จะพบว่า ป.ป.ช. ได้สัดส่วนงบประมาณที่เพิ่มขึ้นเหมือนกัน

จาก 0.05% ในปี 2556 → เป็น 0.11% ในปี 2567

หรือ ป.ป.ช. ทุ่มงบแค่เอาขิง

เพราะในความเป็นจริง สถานการณ์คอร์รัปชันยังอยู่ที่เดิม ?

ดัชนีการรับรู้การทุจริต (Corruption Perception Index: CPI)

เป็นหนึ่งในดัชนีจัดอันดับคอร์รัปชันที่ใช้กันอย่างแพร่หลาย โดยวัด สถานการณ์การรับรู้การทุจริต ของประชาชนในแต่ละประเทศ ยิ่งมีค่า CPI สูงหรือใกล้เคียง 100 คะแนน ยิ่งสะท้อนว่าประชาชนมองสถานการณ์คอร์รัปชันในประเทศดีขึ้น

งบประมาณของ ป.ป.ช. ↑ พุ่งสูงขึ้นในทุก ๆ ปี

ในขณะที่ค่าดัชนี CPI ของไทย → ไม่ได้เคลื่อนตัวไปไหน

สิ่งนี้อาจสะท้อนว่า งบประมาณถูกจัดสรรให้ภารกิจต่อต้านการทุจริตเพิ่มสูงขึ้น แต่กลับไม่ได้ทำให้คนมอง ‘สถานการณ์การทุจริตในไทย’ ดีขึ้นตาม

และ ป.ป.ช. เองก็ยังใช้ดัชนี CPI เป็น 1 ในตัวชี้วัดผลการดำเนินงานตาม แผนปฏิบัติการด้านการต่อต้านการทุจริตและประพฤติมิชอบระยะที่ 2 (พ.ศ. 2566 - 2570) (ฉบับแก้ไขเพิ่มเติม) ซึ่งเป็นแผนงานสำคัญอีกด้วย

35-38 คะแนน

ดัชนี CPI ไทยในรอบ 10 ปีสาละวนอยู่กับตัวเลขนี้ และคงอยู่ที่ 35 คะแนนในปี 2566 ทำให้อันดับโลกด้านความโปร่งใสของไทยรั้งท้ายอยู่ที่อันดับ 108 จาก 180 ประเทศ

38-40 คะแนน

ค่าเฉลี่ยของภูมิภาคอาเซียน ที่ไทยเคยเอื้อมแตะถึงแค่ 2 ปีที่ 38 คะแนน ในช่วงเกือบ 10 ปีที่แล้ว

43 คะแนน

หากยังนึกภาพไม่ออกว่าย่ำแย่แค่ไหน ให้ลองเทียบค่าดัชนีของไทยกับค่าเฉลี่ยของทั้งโลก

53 คะแนน

คือเป้าหมายที่ ป.ป.ช. ฝันไกล ต้องทำให้ได้ภายในปี 2567 ทั้ง ๆ ที่ทำคะแนนไม่เคยถึงเป้าที่วางไว้มาเกือบ 8 ปีแล้ว

แค่นี้ยังไม่พอ! ข้อมูลจาก Global Corruption Barometer (GCB) ที่

สำรวจทัศนคติและประสบการณ์เกี่ยวกับการทุจริตคอร์รัปชัน

โดยผู้ทำแบบสอบถามจำนวน 1,000 คน จากผลการสำรวจในปี 2563 ประเทศไทยมีข้อมูล​ตัวเลขที่น่าเป็นห่วง ดังนี้

เจาะไส้ใน งบปี 67 ป.ป.ช. ใช้จ่ายไปกับอะไร?

ปีล่าสุด (2567) ป.ป.ช. ได้รับงบประมาณเพิ่มขึ้นจากปีก่อนหน้า

หากแบ่งงบประมาณตามประเภทการใช้สอย จะพบว่า

• เกือบกึ่งนึงของงบประมาณ ป.ป.ช. ถูกใช้ไปกับ งานบุคลากร 49%
  
• รองลงมาคือ งบที่ใช้พัฒนาระบบการบริหารจัดการภาครัฐ หรือ งบก่อสร้างอาคาร เช่ารถยนต์ จัดซื้อครุภัณฑ์ และอื่น ๆ เรียกรวมในที่นี้ว่า งานบริหาร 39%
  
• ส่วนงบประมาณที่อาจเรียกได้เต็มปากว่างบ โครงการตามแผนงานบูรณาการต่อต้านการทุจริตและประพฤติมิชอบ มีมูลค่าเพียงแค่ 12% ของงบประมาณที่ถูกจัดสรร

งบประมาณเน้น จ้างคน และ สร้างตึก มีมูลค่ารวมกว่า 2,676 ล้านบาท ซึ่งเป็นตัวเลขที่ไม่น้อย ในขณะที่งบโครงการในการต่อต้านการทุจริตแค่ในส่วนของ ค่าใช้จ่ายดําเนินงาน เพียงอย่างเดียว จะมีตัวเลขสุทธิที่ 439 ล้านบาท

แม้การจัดสรรงบประมาณประจำปีในส่วนของงบบุคลากรจะเป็นงบที่ถูกจัดสรรในสัดส่วนที่มากที่สุดอยู่ที่ 50-60% ของแทบทุกหน่วยงานราชการ แต่สัดส่วน งบแผนงานฯ 12% ที่น้อยเกินไปนี้ อาจตั้งคำถามต่อได้อีกว่า การใช้จ่ายงบของ ป.ป.ช. ให้ความสำคัญกับการเพิ่มจำนวน บุคลากร และตึกอาคาร มากกว่าใช้จ่ายเพื่อดำเนินโครงการป้องกันและปรามปรามการทุจริตคอร์รัปชันได้หรือไม่ ?

งบ 12% ที่ถูกใช้ใน แผนงานบูรณาการต่อต้านการทุจริตและประพฤติมิชอบ ถูกใช้ไปทำอะไร และได้ประสิทธิภาพแค่ไหน?

แผนงานบูรณาการต่อต้านการทุจริตและประพฤติมิชอบ เป็นแผนงานใหญ่ตามมติ ครม. ที่จัดทำร่วมกันระหว่างหน่วยงานต่าง ๆ ราวกว่า 26 หน่วยงาน โดยมี ป.ป.ช. เป็นเจ้าภาพหลักในการดำเนินงาน

ในฐานะเจ้าภาพงาน ป.ป.ช. จะนำ งบ 12% ของแผนงานบูรณาการต่อต้านการทุจริตและประพฤติมิชอบ ไปรวมกับงบอีก 2 แหล่งคือ

เพื่อดำเนินงานตาม แผนปฏิบัติการด้านการต่อต้านการทุจริตและประพฤติมิชอบระยะที่ 2 (พ.ศ. 2566 - 2570) (ฉบับแก้ไขเพิ่มเติม)

ป.ป.ช. บริหารงบประมาณจากทั้ง 3 ส่วนนี้ ผ่านการดําเนินงาน 3 แนวทางคือ

แนวทาง 3 ส่วนที่กล่าวมาอาจฟังดูสมเหตุสมผล สอดคล้องและส่งเสริมกัน แต่เมื่อไปเจาะดูรายละเอียดแล้วจะพบว่า งบประมาณที่ ป.ป.ช. ประเมินกว่า 3,748 ล้านบาท นี้ จะถูกให้ความสำคัญกับแค่บางแนวทางที่ดูเหมือนจะเกินความจำเป็น

จากรายละเอียดการใช้งบฯ จะพบว่าการจัดสรรงบประมาณที่ประเมินไว้ในแผนปฏิบัติฯ ระยะที่ 2 ให้ความสำคัญอย่างมากกับการ สร้างเสริม แต่ไม่ค่อยถูกใช้ในการทำงานเชิงระบบที่ช่วยให้การปราบปรามคอร์รัปชันในเชิงปฏิบัติเกิดขึ้นได้จริงเท่าไหร่

สัดส่วนงบที่ ป.ป.ช. ประมาณการไว้ใช้ดำเนินงานตาม แผนปฏิบัติฯ ระยะที่ 2 นั้นน้อยลงเรื่อย ๆ ในแต่ละปี แต่แนวทาง สร้างเสริม ก็ยังไม่มีท่าทีที่จะเป็นพระรอง

แนวทางการทำงานแบบ สร้างเสริม ผ่านการปลูกจิตสำนึกนั้นฟังดูจะเป็นเรื่องดีและมองได้ว่าเป็นการแก้ปัญหาที่ต้นเหตุ แต่เมื่อศึกษาในรายละเอียดของโครงการจะพบว่า งบประมาณส่วนใหญ่ใช้จ่ายในโครงการฝึกอบรมเพื่อให้เกิดความตระหนักในการต่อต้านการทุจริต ซึ่งมีลักษณะต่างคนต่างทำและเป็นกิจกรรมเดิม ๆ เล็ก ๆ ที่จัดทำเป็นประจำอย่างต่อเนื่อง และไม่สามารถวัดผลสำเร็จได้อย่างจริงจังเท่าไหร่ ตัวอย่างเช่น

ทั้ง 3 โครงการนี้เป็นกิจกรรมจัดอบรมเยาวชนในรูปแบบเดียวกันที่จัดต่างสถานที่แบบต่างคนต่างทำในปีงบประมาณเดียวคือปี 2566 โดยไม่มีการต่อยอดในปีงบประมาณอื่น ๆ ในขณะที่ตัวชี้วัดของโครงการในลักษณะนี้มุ่งให้สังคมไทยมี สัดส่วนเด็กและเยาวชนไทยมีพฤติกรรมที่ยึดมั่นความซื่อสัตย์สุจริตที่จำนวน 80% ของเด็กและเยาวชนไทยทั้งหมด ในปี 2566

กิจกรรมในรูปแบบนี้จึงดูเหมือนว่าเป็น โครงการยอดฮิต ที่ ป.ป.ช. ใช้จัดงานทุกสถานที่ทั่วประเทศ โดยละเลยการวิเคราะห์สภาพแวดล้อมเชิงบริบทที่แตกต่างกัน เพราะต่างสถานที่อาจมีรูปแบบการทุจริตคอร์รัปชันที่ไม่เหมือนกันได้

การจัดอบรมแบบครั้งเดียวในปีงบประมาณเดียวและไม่มีการต่อยอดในปีถัดไป ไม่อาจปลูกฝังหรือเพิ่มความตระหนักรู้เรื่องการต่อต้านการทุจริตในระยะยาว และการคาดหวังผลลัพธ์ที่เป็นรูปธรรมผ่านการจัดกิจกรรมอบรมเพียงครั้งเดียวนั้นก็ยังเกิดขึ้นได้ยาก

หรือในแง่ของการประเมินและติดตามผล ก็เป็นประเด็นหนึ่งที่น่าตั้งคำถามเช่นกันว่า

กิจกรรมในลักษณะนี้มีการประเมินและติดตามผล ที่เป็นรูปธรรมมากแค่ไหน?

ไปจนถึง

ผลสัมฤทธิ์ของกิจกรรมสร้างเสริมนี้สอดคล้อง

กับเป้าหมายหลักของ ป.ป.ช. ด้วยหรือไม่?

การทำงานในแต่ละแนวทางจึงไม่ควรมีความแตกต่างกันมากนัก และ ป.ป.ช. สามารถสร้างสมดุลระหว่าง 3 แนวทางการทำงานโดยประยุกต์ใช้ให้เหมาะสมกับแต่ละพื้นที่ที่ล้วนมีบริบทปัญหาการทุจริตที่แตกต่างกัน

การ ปราบปราม ที่มีคุณภาพและรัดกุมอาจทำให้สังคมเห็นภาพมากขึ้นว่าคนที่ทำผิดต้องได้รับผลอย่างไร หรือการเพิ่มความสำคัญให้กับงาน ป้องกัน เช่น การสร้างกลไกให้ภาครัฐมีการทำงานที่โปร่งใสมากขึ้น หรือพัฒนากลไกการเฝ้าระวังการทุจริตให้ประชาชนได้มีส่วนร่วมในการเฝ้าระวังด้วย อาจสร้างผลประโยชน์ที่ไม่น้อยกว่าแผนงาน สร้างเสริม คุณธรรมและความซื่อสัตย์ให้กับบุคลากรและประชาชนด้วยเช่นกัน

การประเมินคุณธรรมและความโปร่งใสในการดำเนินงานของหน่วยงานภาครัฐ (Integrity and Transparency Assessment) หรือที่รู้จักกันในชื่อ การประเมิน ITA เป็นเครื่องมือการประเมินที่พัฒนาร่วมกับคณะอนุกรรมการต่อต้านการทุจริตและสิทธิพลเมือง (ACRC) ของประเทศเกาหลีใต้ ในช่วงปี 2552-2554

กระทั่งในปี 2560 ที่ ภารกิจต่อต้านการทุจริตและประพฤติมิชอบ ถูกบรรจุในแผนแม่บทภายใต้ยุทธศาสตร์ชาติ ซึ่งมีเป้าหมายสำคัญคือการแก้ไขปัญหาทุจริตคอร์รัปชัน และได้กำหนดให้การประเมิน ITA เป็นตัวชี้วัดสำคัญในการผลักดันความสำเร็จเชิงยุทธศาสตร์ ทำให้ในปี 2562 เป็นต้นมา ป.ป.ช. ใช้การประเมินชิ้นนี้เพื่อวัด คุณธรรมและความโปร่งใสในการดำเนินงานของหน่วยงานภาครัฐ

ในปัจจุบัน การประเมิน ITA ยังเป็น 1 ใน 2 ตัวชี้วัดใน แผนปฏิบัติการด้านการต่อต้านการทุจริตและประพฤติมิชอบระยะที่ 2 (พ.ศ. 2566 - 2570) (ฉบับแก้ไขเพิ่มเติม) ซึ่งเป็นแผนงานสำคัญที่ ป.ป.ช. เป็นเจ้าภาพหลักในภารกิจป้องกันและปราบปรามการทุจริตคอร์รัปชัน

แม้ไม่มีการบังคับให้หน่วยงานทำการประเมิน ITA แต่จำนวนหน่วยงานที่เข้ารับการประเมินก็เพิ่มขึ้นทุกปี ส่วนหนึ่งอาจเป็นเพราะมติคณะรัฐมนตรีที่เป็นแรกผลักดันให้หน่วยงานเข้าร่วมการประเมิน และอีกส่วนสำคัญคือแรงกระตุ้นเชิงบวกที่หน่วยงานจะได้รับหากคะแนน ITA อยู่ในระดับที่น่าชื่นชม อย่างการได้ขึ้นป้ายไวนิล ‘คว้ารางวัล ITA’ ที่เป็นศรีแก่หน้าตาของหน่วยงาน

ยิ่งได้คะแนนสูง ยิ่งสะท้อนคุณธรรมและความโปร่งใสขององค์กร

หน่วยงานรัฐไทยโปร่งใสแค่ไหน

หากใช้คะแนน ITA เป็นมาตรวัด ?

ริเริ่มการประเมินใน ปี 2562 หน่วยงานรัฐไทยสอบผ่านเกณฑ์เพียง 11.7% และมีสัดส่วนเพิ่มขึ้นเล็กน้อยในปีถัดมา

กระทั่ง ปี 2564 สัดส่วนหน่วยงานที่ได้คะแนนเกิน 85 คะแนนพุ่งสูงอยู่ที่ 50% และขึ้นมาเรื่อย ๆ จนถึงปีล่าสุด หน่วยงานรัฐไทยโปร่งใสผ่านเกณฑ์กว่า 6,736 หน่วยงาน จากทั้งหมด 8,323 หน่วยงานที่เข้ารับการประเมินในปี 2566 คิดเป็น 80.9%

เท่ากับว่าคะแนน คุณธรรมและความโปร่งใส เพิ่มขึ้นแบบก้าวกระโดดกว่า 7 เท่าภายในเวลา 5 ปี แต่ตัวเลขนี้ ป.ป.ช. อาจจะยังไม่พอใจ

เพราะในแผนปฏิบัติฯ ป.ป.ช. ตั้งเป้าว่าคะแนน ITA ของ ทุกหน่วยงาน ที่เข้ารับการประเมินในปี 2566-2570 นั้นต้องเกิน 85 คะแนน พูดง่าย ๆ คือ ต้องสอบผ่าน 100%

ถึงอย่างนั้น ตัวเลขคะแนน ITA ที่เพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่องทุกปีนี้ อาจจะทำให้ ป.ป.ช. รู้สึกว่ากำลังก้าวสู่หนทางการบรรลุเป้าหมายภารกิจต่อต้านคอร์รัปชันตามแผนงาน

หน่วยงานรัฐแฮปปี้ ป.ป.ช. ใจฟู แต่ประชาชนอาจดูไม่ออกว่าแบบประเมินสะท้อนอะไร

ท่ามกลางคะแนนคุณธรรมและความโปร่งใสของหน่วยงานรัฐเพิ่มขึ้นแบบก้าวกระโดด ประชาชนก็ยังคงได้ยินข่าวคอร์รัปชันในหน้าข่าวอยู่แทบสม่ำเสมอ ตัวอย่างกรณีที่ ‘ส่อ’ ว่าเกิดการทุจริตและได้พื้นที่สื่อไม่นานมานี้ เมื่อนำไปเปรียบเทียบกับค่าคะแนน ITA ของหน่วยงานต้นเรื่อง จะพบความผิดปกติของคะแนนที่ถูกประเมินออกมา เช่น

การที่คะแนน ITA สูงขึ้น ทั้ง ๆ ที่ข่าวการทุจริตก็ยังคงปรากฏอยู่ เช่น ในกรณีของหน่วยงานเหล่านี้ ทำให้เราตั้งคำถามต่อได้หรือไม่ว่า การประเมิน ITA อาจมีปัญหาในการสะท้อนภาพความเป็นจริงเรื่องการทุจริตคอร์รัปชันในหน่วยงานรัฐ ?

เพื่อหาคำตอบว่าการประเมิน ITA สะท้อนคุณธรรมและความโปร่งใสของหน่วยงานรัฐอย่างไร

ลองเช็กกันสักนิดว่า

แบบประเมินชุดนี้ใช้เกณฑ์อะไรให้คะแนน

ตัวชี้วัดของแบบประเมิน ITA แบ่งออกเป็น 3 กลุ่ม คือ

ส่องดู 2 ตัวชี้วัดแรก หน่วยราชการมองคุณธรรม​ของตัวเอง เท่ากับที่ประชาชนมองมาหรือไม่

แต่ละตัวชี้วัดมี คะแนนเต็ม 100 คะแนน

หากเปรียบเทียบระหว่าง ‘ค่าเฉลี่ย’ คะแนน IIT (ประเมินโดยบุคลากรในหน่วยราชการ) กับ คะแนน EIT (ประเมินโดยประชาชนและเอกชนผู้รับบริการ) จะพบว่า สัดส่วนของ 2 ค่าเฉลี่ยในแต่ละปีไล่เลี่ยกัน และไม่แตกต่างกันมาก

ข้อมูลในส่วนนี้แสดงเฉพาะคะแนนจากหน่วยงานที่มีการประเมิน IIT และ EIT โดยไม่นำ ‘หน่วยงานที่ไม่มีคะแนนอย่างใดอย่างหนึ่ง’ มาคำนวณด้วย

หากนำคะแนน IIT เปรียบเทียบกับคะแนน EIT รายหน่วยงาน เพื่อหา ผลต่างระหว่างคะแนน จะพบว่า ตลอดทั้ง 5 ปีที่ผ่านมา ‘ผลต่างระหว่างคะแนน’ น้อยลง และค่าคะแนนเพิ่มสูงขึ้นโดยกระจุกกันที่ฝั่งคะแนนเต็ม 100 มากขึ้น

ทีนี้เราลองไปดู ภาพรวมของหน่วยงานทั้งหมดกัน

หากนำภาพรวมในช่วง 5 ปีมากางเทียบ จะสังเกตเห็นว่า ผลต่างระหว่างคะแนน มีการกระจุกตัวใกล้เส้นตรงกลางและที่ฝั่งคะแนนเต็ม 100 มากขึ้น สะท้อนว่า หน่วยงานมีผลต่างระหว่างคะแนน IIT และ EIT น้อยลง และหน่วยงานได้คะแนนจากทั้ง 2 ตัวชี้วัดสูงขึ้น

จากข้อมูลในส่วนนี้ เราสามารถสรุปได้หรือไม่ว่า หน่วยราชการมองคุณธรรมของตัวเองเท่ากับที่ประชาชนมองหน่วยงานมากขึ้นเรื่อย ๆ และระดับคุณธรรมของหน่วยงานมีแนวโน้มเพิ่มขึ้นอีกด้วย ?

ถ้าย้อนกลับไปสู่ข้อสงสัยแรกว่าทำไมคะแนน ITA ของหน่วยงานรัฐไทยถึงมีจำนวนเพิ่มขึ้นเป็นเท่าตัว และมันสะท้อนคุณธรรมและความโปร่งใสของหน่วยงานรัฐอย่างไรบ้าง จากข้อมูลคะแนนที่ยกมา อาจทำให้ตั้งคำถามถึงแบบประเมินตัวนี้ต่อได้ว่า

หรือหน่วยงาน ประเมินภายใน ดีเกินจริง ?

เพื่อผลประเมินที่ดีจะสร้างภาพลักษณ์ให้แก่องค์กรมากกว่าสร้างแรงจูงใจให้ ป.ป.ช. เข้ามาตรวจสอบเพราะองค์กรมีคะแนน IIT และ EIT ที่ไม่สูงพอ

กรณีที่อาจยืนยันข้อสันนิษฐานนี้ ยกมาจากรายงานประจำปีฉบับล่าสุดของ ป.ป.ช. ในปี 2565 ที่เปิดเผยว่า

หน่วยงานที่มีคำกล่าวหาคดีทุจริตมากที่สุด

2 ใน 3 ลำดับแรกคือ

จากทั้งหมด 7,044 เรื่อง

แต่ถ้านำค่าคะแนน ITA และค่าคะแนนตัวชี้วัดย่อยของทั้ง 2 หน่วยงานในปี 2565 มากางเทียบ จะพบว่าค่าเฉลี่ยของคะแนนย่อยและคะแนน ITA ของหน่วยงานสังกัด

สำนักงานตำรวจแห่งชาติ และ กระทรวงมหาดไทย อยู่ในเกณฑ์ ‘ดี’ และ ‘ดีเยี่ยม’

แม้จะเป็นการยากที่จะสรุปว่า หน่วยงานที่มีเรื่องร้องเรียน การทุจริตมาก ต้องมีคะแนนเรื่อง ความโปร่งใสน้อย เพราะในแง่หนึ่งอาจสะท้อนว่าในหน่วยงานมีกลไกตรวจจับการทุจริตที่มีประสิทธิภาพ เลยทำให้จำนวนคำกล่าวหามากกว่าหน่วยงานอื่น และในกรณีของ 2 หน่วยงานที่ยกตัวอย่างนี้ ยังเป็น 2 หน่วยงานที่ทำงานใกล้ชิดประชาชนและเข้าถึงได้ง่ายกว่าเมื่อเทียบกับหน่วยงานอื่น ๆ พร้อมทั้งมีพันธกิจเชิงหน้าที่ในการป้องกันและปราบปรามคดีทุจริตด้วย เลยอาจเป็นส่วนที่ทำให้มีเรื่องร้องเรียนเยอะกว่าหน่วยงานอื่น ๆ ได้เช่นกัน

ทั้งนี้ทั้งนั้น จากคะแนน ITA ที่อยู่ในเกณฑ์ ดี และ ดีเยี่ยม นี้ อาจทำให้ได้ข้อสรุปว่า แบบประเมินชุดนี้เน้นมองแค่ ‘เชิงบวก’ โดยละเลยประเด็น ‘เชิงลบ’ อย่างเรื่องทุจริตหรือความไม่โปร่งใสมาคิดคำนวณเป็นคะแนนด้วย ทำให้หน่วยงานประเมินคุณธรรมและความโปร่งใสภายในองค์กรดีเกินจริง

เพราะประชาชนไม่มีโอกาสประเมินการทุจริตของหน่วยงาน คะแนนจึงอยู่ในเกณฑ์ที่น่าพอใจ ?

การประเมินโดยคนภายนอกองค์กร ควรเป็นส่วนที่นำมาตรวจทานความน่าเชื่อถือของข้อมูลในส่วนแรกได้ แต่ถ้าแง้มดูชุดคำถาม 15 ข้อในการประเมิน EIT มีเพียงแค่ 4 คำถามแรกที่สามารถเปรียบเทียบและเชื่อมโยงกับการประเมิน IIT ได้ และมีเพียงข้อคำถามเดียวที่ประเมินเรื่องการทุจริต เพราะส่วนที่เหลือเป็นการประเมินเกี่ยวกับประสิทธิภาพการสื่อสาร และการปรับปรุงขั้นตอนการทำงานของหน่วยงาน ประชาชนจึงมีสิทธิประเมินเฉพาะสิ่งที่รับรู้ได้จากภายนอก

ตัวอย่างคำถามข้อที่เกี่ยวกับการทุจริต

การประเมินในลักษณะนี้จึงมีสัดส่วนการประเมินกระบวนการทำงาน และการสื่อสารขององค์กรมากกว่าคุณธรรมของหน่วยงาน ค่าคะแนน EIT จึงสามารถปรับให้อยู่ในเกณฑ์ที่น่าพอใจ จากการที่หน่วยงานปรับปรุงขั้นตอนการทำงานและบริการให้ชัดเจน สะดวก และรวดเร็ว

ประชาชนที่ประเมินคือใครกันบ้าง ?

นอกเหนือจากเรื่องเครื่องมือการประเมิน กระบวนการในการได้มาซึ่งคะแนน EIT ก็เป็นเรื่องที่น่าตั้งคำถามถึงความโปร่งใสเช่นกัน เช่น ใน คู่มือการประเมิน ITA ปีงบประมาณ 2566 ระบุว่า คะแนน EIT มีที่มาจากการประเมิน 2 ส่วนสำคัญ คือ

คะแนนการเปิดเผยข้อมูลสาธารณะ

หรือแค่เปิดเผยก็ชนะ?

ตัวชี้วัดสุดท้ายมีสัดส่วนคะแนนมากที่สุด และเป็นตัวกำหนดชะตาคะแนนรวมของทุกหน่วยงาน

คะแนนในส่วนนี้ประเมินจากองค์ประกอบการเปิดเผยข้อมูลของหน่วยงานบนเว็บไซต์ให้ครบ

43 รายการ ตามที่ ป.ป.ช. ต้องการ หากลิงก์เว็บไซต์ใช้งานได้และมีข้อมูลของปีงบประมาณปัจจุบันครบถ้วน ก็จะได้คะแนนเต็มในข้อนี้ทันที

ข้อมูลส่วนนี้แสดงคะแนนจากหน่วนงานที่เข้ารับการประเมิน ITA ทั้งหมด

ในบรรดาตัวชี้วัดทั้งสาม OIT เป็นส่วนที่หน่วยงานสามารถเก็บคะแนนให้ครบ 100 คะแนนเต็มได้มากที่สุด และจำนวนหน่วยงานที่ได้คะแนน OIT 100 คะแนนเต็มนั้น ก็มีจำนวนเพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ ในแต่ละปี

ในปี 2566 หน่วยงานเก็บแต้ม OIT 100 คะแนนเต็มกว่า 2,796 หน่วยงาน คิดเป็น 46.7% ของหน่วยงานทั้งหมดที่เข้ารับการประเมินในปีนั้น ในขณะที่ส่วนอื่น ๆ เช่นคะแนน IIT มีเพียงแค่ 304 หน่วยงานที่ได้คะแนนในส่วนนี้เต็ม 100 คะแนน

จากสัดส่วนคะแนนที่มากที่สุดในบรรดาตัวชี้วัด (40%) และเงื่อนไขที่เอื้อต่อการให้หน่วยงานได้คะแนนเต็ม ทำให้ตัวชี้วัดในส่วนนี้ดูเหมือนว่าเน้น ประเมินจาก ‘จำนวนรายการ’ ของข้อมูลเปิด มากกว่าประเมิน ‘คุณภาพ’ ของข้อมูลเปิด

แม้การเปิดข้อมูลบนหน้าเว็บไซต์จะส่งเสริมให้หน่วยงานทำงานด้วยความโปร่งใส และทำให้หน่วยงาน โดยเฉพาะองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ปรับกระบวนการทำงานให้อยู่ในรูปแบบดิจิทัลมากขึ้น

แต่ข้อมูลที่เปิดให้สาธารณะดูในหน้าเว็บไซต์ก็ควรอยู่ในรูปแบบที่สามารถให้ประชาชนนำไปใช้งานต่อหรือวิเคราะห์ต่อได้ตามมาตรฐานสากล เช่น ในรูปแบบไฟล์ Excel หรือ CSV

ถ้าหากเข้าไปดูข้อมูลที่ถูกเปิดเผยในหน้าเว็บไซต์ของหน่วยงานที่ได้คะแนน OIT 100 คะแนนเต็มในปี 2566 เช่น เทศบาลตำบลตะกุด อำเภอเมืองสระบุรี จังหวัดสระบุรี มีเพียงแค่ข้อมูล 2 ชุดที่อยู่ในรูปแบบไฟล์ Excel ปรากฏในหน้า OIT การเปิดเผยข้อมูลสาธารณะ โดยข้อมูลที่เหลือที่แสดงในหน้าเว็บไซต์ดังกล่าวต่างอยู่ในรูปแบบไฟล์ PDF ซึ่งเป็นข้อมูลที่นำไปใช้งานต่อได้ยาก

การไม่ให้ความสำคัญกับรูปแบบของข้อมูลที่เปิดเผย อาจทำให้เครื่องมือ ITA มีปัญหาตามมา เพราะทำให้เกณฑ์คะแนน OIT เป็นเพียงการตรวจเช็กว่าหน่วยงานเผยแพร่ชุดข้อมูลอะไร โดยไม่สนใจว่าข้อมูลที่เผยแพร่นั้นเผยแพร่ในรูปแบบไหน

การประเมิน OIT ยังถูกออกแบบให้เป็นมาตรฐานเดียวและปรับใช้กับทุก ๆ หน่วยงาน ในด้านหนึ่งจึงละเลยความแตกต่างในเชิงรูปแบบการทำงานของหน่วยงาน ความถนัดของหน่วยงาน และประเภทของประชาชนที่มาใช้บริการหน่วยงานด้วย ทำให้น่าสังเกตว่าในช่วงแรก ๆ หน่วยงานที่ได้คะแนน OIT 100 คะแนนเต็มมักเป็นหน่วยงานขนาดใหญ่ที่มีทรัพยากรพร้อมกว่าหน่วยงานระดับท้องถิ่น

นอกจากนี้ งานวิจัยจาก 101PUB ยังชี้ว่า

• หน่วยงานสามารถงดเว้นการเปิดเผยข้อมูลที่อ่อนไหวต่อความมั่นคงหรือการแข่งขันทางการค้าโดยไม่กระทบต่อการคิดคะแนน

• เว็บไซต์ที่ถูกผลิตออกมาไม่ได้คำนึงถึงคุณภาพการใช้งานและความสะดวกของผู้เข้ารับบริการแม้แต่น้อย เนื่องจากการปรับตัวให้มีหน้าเว็บไซต์ของหน่วยงานต่าง ๆ นั้นถูกขับเคลื่อนด้วยเหตุผลเพื่อการประเมิน ITA มากกว่าสร้างกระบวนการทำงานที่มีคุณภาพ

เครื่องมือ ITA เกิดขึ้นด้วยความตั้งใจที่ดี (?)

แต่การปรับใช้เพื่อส่งเสริมภาพลักษณ์ด้านคุณธรรมและความโปร่งใสขององค์กร

ด้วยวิธีวัดผลที่เน้นตัวเลขคะแนน เป็นสำคัญ

สามารถส่งเสริมหน่วยงานให้แก้ไขปัญหาการทุจริตอย่างจริงจังได้แค่ไหน ? และเครื่องมือนี้สามารถสร้างความเชื่อมั่นให้ประชาชนรับรู้ การทุจริตที่น้อยลงในภาครัฐ ได้ตรงจุดหรือไม่ ?

อาจถึงเวลาที่ ป.ป.ช. ต้อง ประเมิน แบบประเมินชิ้นนี้ เพื่อทบทวนและพัฒนาเครื่องมือ ITA ให้สะท้อนคุณธรรมและความโปร่งใสอย่างที่ควรจะเป็น

ติชมด้วยความเป็นธรรม

ซึ่งบุคคลหรือสิ่งใดอันเป็นวิสัยของประชาชนย่อมกระทำ

ร่วมส่งกำลังใจให้ ป.ป.ช. ทำงานสุดความสามารถ

ให้สมกับบทบาท องค์กรอิสระ ในภารกิจป้องกันและ

ปราบปรามการทุจริตคอร์รัปชัน

คงไม่นาน

ที่ประเทศไทยจะมีค่าคะแนน CPI ที่สูงขึ้น

คงไม่ช้า

ที่การประเมิน ITA จะสะท้อนคุณธรรมและความโปร่งใสของหน่วยงานรัฐแบบตรงไปตรงมา

และคงไม่น่าที่จะ

ต้องให้ ‘ภาคประชาชน’ ตรวจสอบ ‘หน่วยงานที่ตรวจสอบหน่วยงานอื่น อย่าง ป.ป.ช.’

หลาย ๆ หน เพราะเพียงแค่ไม่ดำเนินงานตามคำประกาศวิสัยทัศน์ที่บอกกล่าวไว้ว่า

แชร์ให้เพื่อนมาช่วยกันเช็ก

About us